Tarixdan maʼlumki, o‘zbek xalqida bag‘rikenglik, totuvlik, mehmondo‘stlik, xalqparvarlik kabi umuminsoniy fazilat va jihatlar shakllanib kelgan. Muhtaram Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyevning olib borayotgan odilona va izchil islohotlari natijasida millatlararo munosabatlar, yaxshi qo‘shnichilik va ayniqsa, dunyoning turli mintaqasidagi ko‘pgina davlatlar bilan har tomonlama diplomatik munosabatlar, yaxshi sherikchilik va do‘stlik aloqalarini o‘rnatish borasida jadal islohotlar, tashabbuslar amalga oshirib maqsadli, tizimli yo‘lga qo‘yildi. Xalqaro maydonda va diplomatik munosabatlarda yangi O‘zbekiston qiyofasi tom maʼnoda gavdalanmoqda. Bugun O‘zbekiston dunyoga, dunyo O‘zbekiston sari intilmoqda. Buning misolini yurtboshimizning joriy yilning 22-may kuni Sloveniya davlatiga tashrifida ham ko‘rish, guvohi bo‘lish mumkin.
Sloveniya davlati haqida…
Sloveniya Respublikasi – Bolqon yarim orolining shimoliy g‘arbida joylashgan davlat. Maydoni 20,3 ming km² bo‘lib, aholisi ikki milliondan ortiq kishini tashkil etadi. Poytaxti Lyublyana shahri bo‘lib, mamuriy jihatdan 62 tumanga bo‘lingan. Ushbu davlatning asosan, tog‘li mamlakat bo‘lib, asosiy daryolari Sava, Dravadir. Sloveniya hududining 46 foizga yaqini o‘rmon, baland tog‘larda buk va eman o‘rmonlari tog‘ yonbag‘irlarida aralash va ignabargli ormonlar bilan almashinadi.
Sloveniyaning asosiy aholisi slovenlar (90 foizga), xorvat, serblar ham yashaydi va bu davlatning shahar aholisi 51,5 foizga. Dindorlarining aksariyati xristian (katolik)lar. Rasmiy til – sloven tili. Yirik shaharlari Lyublyana va Maribordir.
Sloveniya tarixiga nazar solar ekanmiz, hududida qadimdan keltilliriy qabilalari yashagan. Miloddan avval 1-asrda Rim davlati bosib olgan. 6-7-asrlarda bu yerga slavyan (sloven)lar kelib o‘rnashgan. 7-asrda Karantaniya deb ataluvchi ilk davlat paydo bo‘lgan. 11-13-asrda Sloveniya hududida Karintiya, Shtiriya, Krayna va boshqa knyazliklar paydo bo‘lgan. Sloveniya 1992 yildan BMT azosi va O‘zbekiston Respublikasi suverenitetini 1991-yil 27-dekabrda tan olgan va 1995-yil 16-yanvardan diplomatiya munosabatlari o‘rnatgan. Ushbu davlat 1991-yildan boshlab 25-iyun kunini – Sloveniya davlatchiligi kuni sifatida nishonlab keladi.
Sloveniya – industrial agrar mamlakat bo‘lib, yalpi ichki mahsulotda sanoatning ulushi 35 foiz, qishloq xojaligining ulushi 5 foiz, xizmat ko‘rsatish sohasining ulushi 60 foizni tashkil etadi. Ushbu davlatda qo‘rg‘oshinrux, polimetall rudalar, qo‘ng‘ir ko‘mir, boksit, surma, simob qazib olinadi. Yesenitse, Shtore, Ravneda qora metallurgiya, Mejitse, Kidrichevoda rangli va qora metallurgiya korxonalari bor. Mashinasozlik, sellyulozaqog‘oz sanoati va metall ishlash – sanoatning yetakchi tarmog‘i hisoblanadi.
Sloveniyada 8 yillik maktab taʼlimning asosiy bog‘ini hisoblanadi. To‘liq o‘rta maʼlumotni gimnaziya beradi. Malakali ishchilar tayyorlaydigan maktablar, qishloq xo‘jaligi, texnika va boshqa sohalarga ixtisoslashgan maktablar bor. 26 ta oliy o‘quv yurti mavjud. Yiriklari Lyublyana universiteti (1595), Oliy pedagogik maktabi, Fan va sanʼat akademiyasi (1921) boshqa ilm, fan, taʼlim, tadqiqotlarga yo‘naltirilgan muassasalar mavjud.
O‘zbekiston va Sloveniya munosabatlari
O‘zbekiston Sloveniya munosabatlari 2003-yilning oktabr oyida Sloveniya Tashqi ishlar vazirining O‘zbekistonga tashrifi vaqtida sarmoyalarni o‘zaro rag‘batlantirish va himoya qilish to‘g‘risida bitim hamda ikki mamlakat tashqi ishlar vazirliklari o‘rtasida hamkorlikka oid bayonnoma imzolandi.
Muhtaram Prezidentimizning bu galgi tashrifi so‘nggi 20 yil ichida birinchi O‘zbekiston -Sloveniya sammiti doirasida ikki tomonlama munosabatlarning yangi bosqichni boshlab berdi. Tashrif doirasida Sloveniya Respublikasi Prezidenti Natasha Pirs Musar, Bosh vaziri Robert Golob va Milliy assambleyasi Raisi Urshka Klakochar-Zupanchich bilan sermazmun muzokaralar bo‘lib otdi.
Tomonlar siyosat, iqtisodiyot, investitsiyalar, sanoat kooperatsiyasi, ekologiya, madaniyat, turizm va taʼlim sohalarini qamrab olgan keng ko‘lamli masalalarni muhokama qildilar. Siyosiy muloqot, turli darajadagi aloqalar va ishbilarmonlik uchrashuvlari faollashgani mamnuniyat bilan qayd etildi. Ikki mamlakat BMT va boshqa xalqaro tuzilmalar doirasida bir-birini qo‘llab -quvvatlab kelmoqda.
Qo‘shma bayonot, shuningdek, ustuvor yo‘nalishlarda erishilgan kelishuvlarni mustahkamlab qo‘ygan hukumatlararo va idoralararo bitimlarning salmoqli to‘plami qabul qilindi.
Tashrif yakunida dunyo mamlakat rahbarlari zo‘r qiziqish bilan kuzatadigan Davlatimiz Rahbarining o‘ziga xos yangicha uslubi yani qaysi mamlakatga tashrif buyurmasin, o‘sha davlatning ishbilarmon doira vakillariga hurmat ko‘rsatishi va ular bilan muloqot anʼanasini davom ettirdi. Ikki mamlakatning 100 ga yaqin yetakchi kompaniyalari vakillari ishtirokida O‘zbekiston -Sloveniya biznes forumi bo‘lib otdi.
Muhtaram Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyevning Sloveniya davlatiga tashrifi boshqa davlatlarga tashrif kabi o‘ta muhim ayniqsa, ikki davlatda ham har tomonlama manfaatli hamkorlik uchun yetarlicha sabab, sharoit va imkoniyatlar mavjud. Va albatta, ushbu tashrif doirasida bugun kun va kelgusida erishilayotgan natijalar salmoqli boldi.
– O‘zbekistonda Sloveniya fuqarolari uchun vizasiz rejim joriy etilgan.
– Tovar ayirboshlashni ko‘paytirish va uning hajmini, eng avvalo, mahsulotlar turini kengaytirish va import o‘rnini bosish hisobiga birinchi bosqichda 500 million yevroga yetkazish masalalariga alohida eʼtibor qaratildi.
– O‘zbekistondan to‘qimachilik, meva-sabzavotlar, mineral og‘itlar, mis mahsulotlari va boshqa sanoat tovarlari, Sloveniyadan esa dori-darmonlar, ilg‘or texnologiyalar va uskunalar yetkazib beriladi.
– Sloveniyaning “Koper” porti salohiyatidan Yevropa Ittifoqi bozoriga chiqish uchun logistika xabi sifatida foydalanish imkoniyatlari o‘rganiladi.
– Sloveniyaning yetakchi kompaniyalari bilan Sanoat kooperatsiyasi dasturini qabul qilish, shuningdek, zamonaviy asbob-uskunalar, sanoat va qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini ishlab chiqarish, farmasevtika mahsulotlari, shu jumladan asal va shifobaxsh giyohlarga asoslangan dori ishlab chiqarishni mahalliylashtirish, energetika obektlarini qurish va modernizatsiya qilish bo‘yicha loyihalarni amalga oshirish yuzasidan kelishuvlarga erishildi.
– Mehnat migratsiyasi sohasida tizimli hamkorlik qilish uchun til, kasbiy ko‘nikmalar va mehnat standartlari bo‘yicha o‘qitish va moslashtirish dasturlarini ishlab chiqqan holda Uyushgan mehnat migratsiyasi to‘g‘risidagi bitimni tayyorlashga kelishib olindi.
– Turizmni, ayniqsa, qishloq va tog‘li hududlarda rivojlantirish istiqbolli yo‘nalish sifatida belgilandi. Taʼlim sohasida tomonlar diplomlarni o‘zaro tan olish to‘g‘risidagi bitimni imzolashga hamda Lyublyana va Maribor universitetlari bilan qo‘shma taʼlim dasturlarini yo‘lga qo‘yishga kelishib oldilar.
– Bundan tashqari, kelgusi yilda Toshkent shahrida ikki mamlakat oliy talim muassasalari va ilmiy markazlari ishtirokida Yoshlarning innovatsion loyihalari forumi otkaziladi.
– Gumanitar almashinuvni mustahkamlash maqsadida tomonlar o‘zaro madaniyat kunlari va Lyublyana shahrida O‘zbek kinosi haftaligini o‘tkazish tashabbusini ilgari surdilar.
Barcha belgilangan vazifalarning ijrosini taʼminlash maqsadida Hukumatlararo komissiyaning birinchi yig‘ilishini joriy yil iyul oyida Lyublyana shahrida tashkil etishga qaror qilindi.
Xulosa qilib aytganda, 2025-yilning may oyi ikki davlatning o‘raro manfaatli hamkorligi tarixiy ahamiyat kasb etadi. Ayniqsa, bugungi globallashuv sharoitida turli mintaqalarda davlatlar o‘rtasida yuzaga kelayotgan qurolli to‘qnashuvlar, iqtisodiy va boshqa geosiyosiy, mafkuraviy urushlar, tahdidlar evaziga notinch dunyo lavhasi eks etib turgan vaqtda O‘zbekiston nafaqat mintaqada, Markaziy Osiyoda balki Yevropa davlatlarida dunyoga tinchlik, davlatlar va xalqlar o‘rtasida totuvlik, do‘stlik munosabatlari ustun ekanini targ‘ib qilayotgan tashabbuslari juda ahamiyatli.
Bu esa, o‘z navbatida dunyo mamlakatlariga amaliy jihatdan Yangi O‘zbekiston tinchliksevar va xalqlar do‘stligi shiorini baland tutuvchi mamlakat ekanligini namoyon etmoqda. Xalqaro va mintaqaviy masalalar bo‘yicha ayni tashrif amalga oshirilayotgan ikki mamlakatning qarash va yondashuvlari o‘xshaydi. Sloveniya tomoni O‘zbekistonning Jahon savdo tashkilotiga aʼzo bo‘lish rejalarini qo‘llab-quvvatlaydi. Shundan kelib chiqib, faol rivojlanib sifat jihatidan yuqori bosqichga ko‘tarilgan O‘zbekiston va Sloveniya munosabatlari istiqbolli strategik va samarali hamkorlikning boshida turibdi, desak mubolag‘a emas. Bu esa, ikki mamlakat xalqlarining farovon hayoti taminlash, birini ikkinchisiga yanada yaqinlashishi, o‘zaro ijtimoiy, siyosiy, iqtisodiy, gumanitar, savdo va investitsiyalardagi aloqalarni jadal rivojlanishi uchun xizmat qiladi.
Azizbek AMONOV,
Yoshlarni maʼnaviy yuksalishiga ko‘maklashish departamenti boshlig‘i, dotsent